Тӗлӗнмелле ҫемье пурӑнать пирӗн ялта. Вӗсем ҫине пӑхсан те кулмалла, те макӑрмалла? Пӗр енчен, хӑйсем пурӑнма пӗлмеҫҫӗ. Тепӗр енчен, унашкал ҫемьесене ял-йышӑн пулӑшмалла.

Тӗрӗссипе, ял-йыш ҫав ҫемьене пулӑшман мар. Михайловсем (хушаматне улӑштартӑм) питӗ чухӑн пурӑнаҫҫӗ. Хӑйсен кахаллӑхне пула ҫакӑн патне килсе ҫитрӗҫ вӗсем. Кахалӗ, чӑн та, хӑйсенчен самай пысӑк. Хӑй вӑхӑтӗнче, хуняшшӗ пурӑннӑ чухне, ҫемье ӗне, выльӑх-чӗрлӗх усранӑ. Хуняшшӗ вилсен ӗнине, сӗт параканскере, пусса сутрӗҫ. Пӑхас килмерӗ-ши? Ҫав тери наянланчӗҫ-ши? Ачи те пӗчӗкчӗ хӑйсен, сӗт ӗҫсе ҫитӗнсен мӗн тери аванччӗ.

Ӗнине сутсан Михайловсем начартарах пурӑнма тытӑнчӗҫ. Ҫимелли ҫукчӗ вӗсен. Ҫынсем каланӑ тӑрӑх, килӗнче пӗр пысӑк чашӑк тата кашӑксем пулнӑ. Кӑмака хутма вутӑ кирлӗ. Ӑна туянас тесен укҫа кирлӗ. Анчах вӗсен вӑл ҫук. Вӑрман касма каяс — кахалланаҫҫӗ. Арӑмӗ фермӑра ӗҫлерӗ, упӑшки урам тарӑх ҫапкаланса ҫӳрерӗ. Хӗл ларсан хайхискерсем анкартинчи картана сӳтсе кӑмака хутма пуҫларӗҫ. Кӗҫех вӑл та пӗтрӗ. Унтан Михайловсем кӳршисен шаршанне пуҫларӗҫ.

Малалла...

Канаш районӗнчи Вӑрманкас Ухман ялӗнче пурӑнакан Даниловсем кайӑк-кӗшӗк ӗрчетме юратаҫҫӗ. Тӑватӑ ҫулта вӗсем кайӑкӑн 20 тӗсне пухнӑ. Фазан, турткӑш, кӑркка, кӑвакарчӑн… - темӗнле кайӑк та пур вӗсен.

Ку ӗҫ путенерен пуҫланнӑ. Вӑл ҫӑмарта тусан инкубаторпа чӗпӗ кӑларнӑ. Ҫапла ҫемье выльӑх-чӗрлӗх вырӑнне кайӑк-кӗшӗк усрама тытӑннӑ.

Ытларах чухне вӗсене ывӑлӗ Валентин пӑхать. Вӑл тӑватӑ ҫулта кашни кайӑка лайӑх пӗлсе ҫитнӗ. Мини-фермӑна тӑрантарас тесе Даниловсем ҫулталӑкра 5 тонна тырӑ илеҫҫӗ.

Ҫемье кайӑк-кӗшӗке пусас тӗллевпе усрамасть. Ҫӑмартисене инкубатора хурса чӗпӗ кӑлараҫҫӗ, кайран сутаҫҫӗ. Паллах, кайӑк-кӗшӗке пӑхасси ҫӑмӑл мар. Даниловсем патне кашни ҫулах Мускавран клиентсем килеҫҫӗ.

Вӑхӑт иртнӗҫемӗн ҫынсен ырӑ кӑмӑллӑхӗ те чакса пырать-ши? Паян ҫак ыйту тавра нумай шухӑшларӑм. Халӗ йӑлтах техника пурнӑҫлать: кӗпе-йӗм ҫумалли машина та, апат пӗҫӗрекен мультиварка та пур. Этем пурнӑҫӗ чылай ҫӑмӑлланчӗ. Анчах чунри ырӑлӑхпа ӑшӑлӑх чакса пынӑн туйӑнать.

Ӗлӗк кӳршӗ кӳрше пӗрмай пулӑшнӑ. Ун чухне ҫӗрулмине алӑпа е лашапа лартнӑ. Ку ӗҫ хресченшӗн питӗ пӗлтерӗшлӗ ӗҫ шутланнӑ. Ара, ҫурхи пӗр кун хӗлӗпе тӑрантарать вӗт. Ҫемье пахчана ҫӗрулми лартма тухсан кӳршисем те каҫнӑ. Ӗҫе эртелӗпех пурнӑҫланӑ ун чухне. Йыш пур чухне туслӑх та ҫирӗп.

Халӗ вара пачах урӑхла. Кӳршӗсем ют ҫын пек пурӑнаҫҫӗ. Пӗр-пӗрне пулӑшасси пирки нумайӑшӗ шухӑшламасть. Халӗ кашни хӑйӗншӗн тӑрӑшать. Урама тухсан, ӗҫке пӗрле лексен лайӑхах калаҫаҫҫӗ-ха вӗсем, пӗр ӗмӗр туслӑ пурӑннӑ пек. Анчах туслӑх, пӗр-пӗрне хисеплени ҫакӑнта курӑнать-им? Ҫула тухсан, тӗслӗхрен, автобус чарӑнакан вырӑна чылай утма тивет. Халӗ нумайӑшӗ машинӑллӑ та – пурте шӑхӑрса иртсе каяҫҫӗ. Ҫав йышра – кӗрекере лайӑх калаҫакан кӳршӗ те. Тӗлӗнмелле те, чӑнкӑ машинӑпа ҫӳрекен кӳршӗ хӑйӗн кӳршине ҫул ҫинче курсан лартса каймасть.

Малалла...

Ҫывӑх вӑхӑтра икӗ районти — Патӑрьелӗнчи тата Тӑвайӗнчи — культура ҫурчӗ хӑпартма килӗшекен строительство организацийӗсене палӑртмалла. Хальлӗхе вӗсене суйлама конкурс иртессине пӗлтернӗ.

Культура ҫурчӗсене кӑҫалах туса пӗтермелле. Контрактсен пӗтӗмӗшле хакӗ 27,4 миллион тенкӗпе танлашӗ.

Патӑрьел раойнӗнчи Ыхраҫырминче 150 вырӑнлӑх культура ҫуртне чӳк уйӑхӗн 30-мӗшӗччен туса пӗтермелле. Укҫана республика тата вырӑнти хыснаран уйӑрмалла. Ыхраҫырмисем ялти культура учрежденийӗ валли 14 миллион тенкӗ ҫитет тесе шухӑшлаҫҫӗ.

Тӑвай районӗнчи Чутейӗнчи культура ҫурчӗ 106 вырӑнлӑх пулӗ. Ӑна раштавӑн 1-мӗшӗ тӗлне хута ямалла. Кун валли 13 миллион тенкӗ уйӑрӗҫ.

Саккасҫӑ пулса аукцион ирттерекеннисем — вырӑнти ял тӑрӑхӗсем.

Комсомольски районӗнчи Ҫӗнӗ Мӑрат ялӗнче пӗр урам шыв айне кайнӑ. Халӑх сисчӗвленнӗ.

Урама пухӑннӑ шыв чылай вӑхӑт пӗтмен. Ку юр ирӗлнӗ хыҫҫӑн пулнӑ. Унта пурӑнакансем каланӑ тӑрӑх, уйрӑмах нумай ачаллӑ ҫемье шар курнӑ. Вӗсен выльӑх-чӗрлӗхӗ шыв ҫинчех ҫӳренӗ.

Ку ялта инкеклӗ лару-тӑру пулнине официаллӑ майпа пӗлтермен. Район администрацийӗн ӗҫченӗсем вырӑна тухса тӗрӗслев ирттернӗ. Ҫынсем хур-кӑвакала ишмелӗх пултӑр тесе пӗвене хӑмапа хупланине палӑртнӑ. Ҫавна май юр ирӗлсен шыв урама пухӑннӑ. Ҫав пысӑк хӑмана тракторпа туртса кӑларнӑ. Шыв юхса кайнӑ вара.

Ҫамрӑксене яла илӗртмелле. Ҫапла калаҫҫӗ юлашки вӑхӑтра влаҫри ҫынсем. Яш-хӗр диплом илсен яла таврӑнтӑр, унта тӗплентӗр тесе майсем туса памалли пирки час-часах сӑмах хускатаҫҫӗ.

Илсе кӑтартам хамӑр яла. Ӑҫта ӗҫлемелле ҫамрӑксен? Фермӑра-и? Ялти ферма тахҫанах ишӗлсе аннӑ. Унччен унта ӗнесем, вӑкӑрсем тытатчӗҫ. Халӗ вите таврашӗ арканса пӗтнӗ. Кӳршӗ ялта ферма пур-ха. Вӑл йӗркеллех ӗҫлет. Анчах унта пурте вырнаҫаймаҫҫӗ. Ҫамрӑксен шкулта ӗҫлемелле-и? Ялта 9 класлӑ шкул та тахҫанах хупӑннӑ. Ара, ачасем сахалланчӗҫ, шкул алӑкӗ уҫӑлма пӑрахрӗ.

Ялта – пӗр лавкка. Унта ӗҫе кӗреймӗн, сутуҫӑсем пур. Клубра та ваканси ҫук. Унччен тирпейлӳҫӗ, клуб ӗҫченӗн, кочегарӑн вакансийӗсем пулнӑ. Халӗ ку тивӗҫсене пӗр ҫын пурнӑҫлать. Вулавӑш та пурччӗ. Шел, вӑл хӑҫан ӗҫлеме пӑрахнине хальхи ӑру астумасть те.

Тата ӑҫта ӗҫлеме пулать-ши? Ялта урӑх организаци-предприяти ҫук. Район центрне ӗҫе ҫӳреме пулать-ха, анчах мӗнле? Ял ҫывӑхне килекен автобус тахҫанах ҫӳреме пӑрахнӑ. Райцентра ҫитес килсен пӗр автобусран ансан теприне кӗтме тивет.

Малалла...

Канаш районӗнчи Шӑхасанти Геннадий Редьков ялта Культура ҫурчӗ тутарассишӗн РФ Президенчӗн Йышӑну пӳлӗмне ҫитнӗ. Мускава кайма тивмен-ха ӑна: видеоконференц-ҫыхӑну мелӗпе унта ӗнер йышӑну ирттернӗ. Хальхинче халӑх ыйтӑвне ҫӗршыв ертӳҫин пулӑшуҫи Игорь Щеголев итленӗ.

Чӑваш Ен ҫыннин ыйтӑвӗпе Президент пулӑшуҫи республика Элтеперне Михаил Игнатьева, РФ культура министрне Владимир Мединские, РФ ял хуҫалӑх министрне Александр Ткачёва ӗҫлеме хушнӑ. Вӗсене мероприятисен планне хатӗрлеме каланӑ.

Чӑваш Енӗн влаҫ органӗсен официаллӑ порталӗнче финанс министрӗ Светлана Енилина Шӑхасанти Культура ҫурчӗн проект документацийӗ патшалӑх экспертизи тухнине пӗлтернине палӑртнӑ. Хутсене ырласан проектпа федераци программине хутшӑнасшӑн, республика хыснинчен укҫан пӗр пайне уйӑрма хатӗр тесе хыпарланӑ. Ӗҫе килес ҫул пуҫӑнас шанчӑк пур.

Маларах Чӑваш халӑх сайчӗ Сӗнтӗрвӑрри районӗнчи Аксаринти Агентий ФАПшӑн пӑшӑрханнине, ҫав ыйтупа вӑл кӑрлачӑн 24-мӗшӗнче Общество телевиденийӗн тӳрӗ эфирта пыракан «Отражение» кӑларӑмне шӑнкӑравланине пӗлтернӗччӗ.

Малалла...

Ҫӑлри шыва шанса пӗтереймӗн

Паян, пуш уйӑхӗн 30-мӗшӗнче, Чӑваш Енӗн Правительство ҫуртӗнче республикӑра пурӑнакансен сывлӑхне сыхлас ыйтусемпе ӗҫлекен комисси ларӑвӗ иртнӗ. Унта ҫӑлкуҫри шыв пахалӑхӗ пирки те сӑмах пынӑ.

Роспотребнадзорӑн республикӑри управленийӗн пуҫлӑхӗ Надежда Луговская пӗлтернӗ тӑрӑх, хулари мӗнпур шывран 93,49 проценчӗ нормӑна тивӗҫтерет. Ялта вара апла мар: 47,75 процент ҫеҫ. Чӑн та, хӑш-пӗр ҫӗрте шывран хурт тухать тенине те илтме тивет.

«Ял тӑрӑхӗсенче ҫынсем тӗрлӗ ҫӑлкуҫри шывпа усӑ кураҫҫӗ. Халӑх йышлӑн усӑ куракан вырӑнсене тӗрӗслев ирттернӗ хыҫҫӑн ҫитменлӗхсем пуррине тупса палӑртнӑ. Йывӑрлӑх кӑларса тӑратакан ыйтупа муниципалитетсен тимлӗрех пулмалла», — асӑрхаттарнӑ Надежда Луговская.

Юсав ӗҫӗ пынӑ самант. «Ҫӗнтерӳ ҫулӗ» хаҫатри сӑнӳкерчӗк

Пуш уйӑхӗн 26-мӗшӗнче Вӑрнар районӗнчи Нурӑс ялӗнче шыв башни персе аннине Чӑваш халӑх сайчӗ пӗлтерсе ӗлкӗрчӗ. Аса илтерер, вӑл нумай хваттерлӗ 8 ҫурта шывпа тивӗҫтернӗ. Башньӑна 35 ҫул каяллах тунӑ. Маларахри хыпарта эпир Вӑрнар район администрацийӗ СУПН-1-17 управляющи компанийӗ 150 пин тенкӗлӗх насос илессине те асӑннӑччӗ.

Башня йӑтӑнса аннӑ хыҫҫӑн ҫынсем 8 ҫӑлкуҫран шыв ӑснӑ. Ирхине тата каҫхине пушар машини шыв кӳрсе килнӗ.

Инкеклӗ лару-тӑру сиксе тухнӑ хыҫҫӑн тӳре-шара васкавлӑн ларӑва пуҫтарӑннӑ. «Хыпар» хаҫат сайчӗ пуш уйӑхӗн 29-мӗшӗнче пӗлтернӗ тӑрӑх, ӗнер ирпе Нурӑсри ҫынсен шыв нуши пӗтнӗ. Ырӑ хыпара нумай хутлӑ ҫуртсене тытса тӑракан «Март» ертӳлӗх (управляющи) компани директорӗ Геннадий Ильин пӗлтернӗ.

Халӗ ялта ӗлӗкхи пек выльӑх-чӗрлӗх йышлӑ усрамаҫҫӗ. Ҫавна май улӑх-ҫаранпа курӑк вӑйлӑ ешӗрет, этем ҫӳллӗшех ӳсет. Хӑть ҫавапа кайса ҫул. Темиҫе ҫул каялла ун пек пулман. Астӑватӑп-ха: анне ӗнене кӑкарма ир-ирех, 4 сехетре, тухса каятчӗ. Кӑштах каярах юлсан ӗне кӑкарма вырӑн юлмастчӗ. Каярахпа ялта касу яма пуҫларӗҫ. Кун хыҫҫӑн уй кӑштах пушанчӗ. Асанне пурӑнакан урамра вара 1 ҫын ҫеҫ ӗне усрать. Ҫавӑнпа вӗсем патӗнчи уя тухса утӑ ҫулма пулать. Тепӗр тесен, асаннесен урамӗнче ҫын та юлмарӗ. Вӑй питтисем те, ватӑ ҫынсем те самай вилчӗҫ. Урамра — 11 кил. Вӗсенчен виҫҫӗшӗнче ҫеҫ ҫын пурӑнать.

Выльӑх-чӗрлӗх сахал усранӑран уйсем ҫум курӑкпа тулма пуҫларӗҫ. Юлашки вӑхӑтра пур ҫӗрте те тенӗ пекех наркӑмӑшлӑ пултӑран ӳсет. Этемрен те ҫӳллӗскер питӗ вӑйлӑ ашкӑрать: такам вӑррине сапса хӑварнӑ тейӗн. Ку ӳсен-тӑран питӗ хӑвӑрт сарӑлать. Унран пин-пин вӑрӑ тӑкӑнать. Темиҫе ҫул каялла ҫак наркӑмӑшлӑ курӑк пирӗн анкарти хыҫӗнче пачах ҫукчӗ. Ӑҫтан тупӑнчӗ вӑл? Темиҫе ҫулта вӑл таҫта ҫитиех сарӑлчӗ.

Хӑй вӑхӑтӗнче ӑна Раҫҫее ют ҫӗршывран илсе килнӗ.

Малалла...